Merkez bankaları kolları sıvadı: Dijital para dönemi kapıda

K. Emre Demir, Pekin

Devletler, kripto para teknolojisindeki gelişmeleri izlerken huzursuz olmakta haklı. Bitcoin üzere dijital paralar tanınan hale geldikçe, merkez bankaları bu oyuna dahil olmaları gerektiğini, aksi takdirde paranın evrimi sürecinde devre dışı kalacaklarını görüyorlar.

Bahamalar’dan Çin’e, pek çok ülkenin merkez bankası, dijital para üniteleri konusunda önemli basamak kaydetti. 2020’de dünyadaki merkez bankalarının yüzde 60’ı dijital para denemelerine başladığını duyurdu. FED Lideri Jerome Powell dijital ödemeler konusunda çalışmalarını bir görüntü yayınlayarak duyurdu. FED’in ödeme sistemleri çalışmalarına liderlik eden Lael Brainard, “Çin gibi” birtakım ülkelerin merkez bankalarının dijital parada katettiği yola dikkat çekerek, ABD için masada olmanın “hayati” olduğunu vurguladı. Avrupa Birliği de şeffaflık ve zımnilik bedellerinden ödün vermeyen bir dijital avroda sona yaklaşmış durumda.

Merkez bankası dijital para ünitesi (CBDC, Central Bank Digital Currency) bir ülkenin prestiji para ünitesinin dijital versiyonudur. Merkez bankası para basmak yerine, hükümetin tam kredisiyle desteklenen elektronik paralar yahut hesaplar çıkarır. Nakit paranın yerini almayıp onu tamamlayacak olan dijital para ünitesi, ilgili merkez bankasının sorumluluğundadır. Bu da hükümetin özel bir banka yerine onu desteklemek için rezerv ve mevduat tutması gerektiği manasına gelir.

Bitcoin üzere, CBDC de süreçleri doğrulamak için kullanılan bir çeşit dijitalleştirilmiş defter olan blok zinciri teknolojisi kullanabilir. Lakin merkez bankası dijital para üniteleriyle karşılaştırıldığında Bitcoin’in tam manasıyla bir para ünitesi olmadığı, daha çok dijital bir varlık olduğu belirtiliyor. Bu manada bir merkez bankasının basacağı dijital para “Bitcoin’in antitezi” olarak da bedellendiriliyor.

MÜMKÜN YARARLAR

Hükümetler kripto paraların tek bir merkezden bağımsız dağınık dijital varlıklarının bilakis, yeniden tek bir merkeze bağlı dijital paralar çıkarmayı hem stratejik bir misyon olarak görüyor hem de parada dijitalleşmenin getirebileceği birtakım başka avantajlardan faydalanmak istiyor.

Atlantic Council’in CBDC raporuna nazaran, nakit idaresi ve transferinin maliyeti yüksek olduğu için, dijitalleşmenin bu masrafları azaltması bekleniyor. CBDC ile banka hesabı olmayanların telefonlarındaki paraya daha kolay ve daha inançlı erişebilmeleri sağlandığında finansal iştirakin artacağı hesap ediliyor. Yeniden CBDC ile para siyasetinin daha süratli ve meselesiz ayarlanabileceği belirtiliyor.

ÇİN E-YUAN’DA SONA YAKLAŞTI

Geçtiğimiz günlerde kripto para piyasaları Çin’in düzenlemeleriyle sarsıldı. Çin’de ilgili finans kurumlarının kripto para kullanımını net bir lisanla yasaklaması, Bitcoin ve öbür kripto paralarda belirli bir paha kaybına yol açtı.

Pekin, önemli elektrik tüketimi gerektiren kripto para madenciliğinin karbon maksatlarını riske attığını savunuyor. Ayrıyeten Çin Halk Bankası’nın (merkez bankası) dijital Yuan’ın tam ölçekli kullanımında sona yaklaşmış olması da kripto paraya karşı alınan önlemlerin motivasyonlarından biri olarak gösteriliyor.

Finansal güvenliği bir ulusal güvenlik sorunu olarak gören Çin, süratle dijitalleşen bir iktisada ayak uydurmak amacıyla Nisan 2020’de dijital para ünitesinde pilot uygulama başlatan birinci büyük iktisat oldu. Shenzhen, Hangzhou, Suzhou üzere pilot uygulamaların akabinde son günlerde başşehir Pekin de dijital yuan kullanımını artırdı. 150 milyon RMB’den (23 milyon ABD Doları) fazla dijital paranın dolanımda olduğu varsayım ediliyor.

Çin, Dijital Para Ünitesi Elektronik Ödeme (DCEP) uygulamasıyla Yuan’ı baskın global para ünitesi haline getirmenin hesaplarını yapıyor. Yuanı uluslararasılaştırma ve global dolar ödeme sistemine bağımlılığı azaltma uğraşında dijital para ünitesine büyük değer veriliyor. Yuan’ın uluslararasılaşmasını hızlandırmak maksadıyla Çin’in Nesil ve Yol Teşebbüsü kapsamındaki ülkeleri DCEP’i kullanmaya teşvik edebileceği belirtiliyor. Lakin gidilecek uzun bir yol var; çünkü mevcut durumda Yuan’ın global ödemelerdeki toplam hissesine ait iddialar yaklaşık yüzde 2 düzeyinde bulunuyor.

Dijital Yuan’ın ne vakit ülke çapında kullanıma sokulacağı konusunda kesin bir tarih yok. Fakat güçlü işaretler var: Kış Olimpiyat Oyunlarından bahsedilmesi 2022’yi mümkün bir amaç olarak öne çıkarıyor. “Dünyanın fabrikası” olarak anılan Shenzen kentine verilen 2025 gayelerinden biri dijital para kullanımı. Birtakım bankaların şimdiden dijital para cüzdanları çıkardığı bildiriliyor.

NAKİTSİZ TOPLUM

Öte yandan Çin uzun müddettir nakitsiz bir topluma dönüştü. 2019 yılında Çin’deki her beş ödemeden dördü ya Tencent’in WeChat Hisse’yi ya da Alibaba’nın Alipay’i ile yapıldı. Halihazırda Alipay’de 711 milyon aylık etkin kullanıcı ve WeChat Hisse hizmetinde yaklaşık 800 milyon etkin kullanıcıyla Çin dünyanın rastgele bir yerinde olduğundan daha fazla taşınabilir ödemeye sahip. Ülkede taşınabilir ödeme pazarının 49 trilyon doları bulduğu bildiriliyor. Dijital para ünitesinin birinci etapta bu yerleşik ödeme araçlarıyla bir ortada çalışacağı bildiriliyor.

Dijital para ünitesinin, tüm iş davranışları üzerinde derin bir tesire sahip olacağı ve teknolojik ilerleme ve toplumsal değişiklikler için değerli bir itici güce dönüşeceğini savunulmakta. Daha geniş bir bağlamda Çin’in finansal teknolojiyi, yapay zeka, 5G, kuantum hesaplama ve blok zincirdeki başka temel yeniliklerle entegre etmeye çalıştığı söylenebilir.

Merkez bankasının dijital para ünitesi, ödeme araçlarının kapsayıcılığını ve sağlamlığını muhafazaya yardımcı olabilir. Mevcut taşınabilir ödeme araçları, taşınabilir ağ sinyallerinin kapsamına dayanır ve doğal afet devirlerinde yahut uzak bölgelerde kullanılması zordur. Bu manada merkez bankası dijital para ünitesinin “çevrimdışı ödeme” fonksiyonu kıymet kazanıyor. Hedef, ödeme hizmetlerini şebeke ve sinyal olmadan sağlamak ve taşınabilir ödemenin hudutlarını genişletmek.

Pekin Üniversitesi’nden finans profesörü Xu Yuan’a nazaran, Çin para ünitesi yuanın dijital versiyonu resmi olarak piyasaya sürüldüğünde, bu global para tarihinde altın standardının oluşturulduğu 1816 yahut 1944 yılında Bretton Woods sistemi kurulup savaş sonrası yeni bir ekonomik dünya sisteminin başlatılması, döviz kurlarının ABD dolarına sabitlenmesiyle doların faal bir global para ünitesi haline getirilmesi kadar kıymetli olacak.

Bir önceki yazımız olan Finansal Okuryazarlık Zirvesi düzenlendi başlıklı makalemizde Bi̇lgi̇, borsa ve Doğru hakkında bilgiler verilmektedir.