Bir diken parmağına mal oldu! Türkiye’de her yıl on binlerce can alan sessiz katil…

SENİM TANAY KARAKUŞ / Milliyet.com.tr – İngiltere’de yaşayan 60 yaşındaki Jackie Jackson, konutunun etrafındaki çalılıklara giderek böğürtlen toplamaya başladı. Tam bu sırada sağ işaret parmağı böğürtlen çalılıklarına takıldı. Elinde rastgele bir diken izi göremeyen Jackson’un parmağı 4 gün sonra şişmeye ve acımaya başladı. Ağrı kesicilerle yönetim etmeye çalıştı fakat bu sefer de parmağı üç hafta sonra olağan boyutunun iki katına çıktı. Parmağının ağrısı ve acısından uyuyamaz hale gelen şanssız bayan, aile tabibine başvurmuştu lakin hekim tarafından ona söylenen şey, parmağında fizikî olarak bir problem olmadığı ve ağrı kesicilere devam etmesiydi.

ACISINDAN GÖZYAŞLARINA BOĞULDU

Parmağını bir kase soğuk suyun içinde tutarak acısını dindirmeye çalışan bayanın parmağı, sıcaktı, kırmızı ve şişmiş bir halde daima zonkluyordu. Orta parmağında da tıpkı şikayetler baş gösteren Jackson, ağrıdan gözyaşlarına boğulur hale gelince direkt acil servise koştu. Ve işin iç yüzü burada ortaya çıktı: Jackson’ın parmağında bir mantar enfeksiyonu vardı ve şayet tedavi edilmezse bu canına dahi mal olabilirdi.

TABİPLER ŞAŞKINA DÖNDÜ, ÇABUCAK AMELİYATA ALDILAR

Kan testleri yapılan ve elinin röntgeni çekilen Jackie, acil servise başvurduğunun sonraki günü enfeksiyonun yayılmasını önlemek, parmağını ve elini kaybetmesinin önüne geçmek için ameliyata alındı. Zira mantar enfeksiyonu kan dolanımına, eline ve tüm parmaklarına yayılmıştı. Tabipler ölümcül bir hastalık olan sepsisi önlemek için işaret parmağının bir kısmının kesilebileceğin söylediler.

GÜZELLEŞİP İŞE DÖNMESİ 2 YIL SÜRDÜ

“Diken kadar zararsız bir şeyin beni bu hale getireceğine; parmağımı, elimi kaybetmeme sebep olacağına inanamıyordum” diyen Jacskon’ın ameliyatta tırnağı alındı ve oradaki 2 cm’lik enfeksiyonlu kesim kesilerek temizlendi. Lakin buna karşın Jackson’ın taburcu edildikten birkaç hafta sonra enfeksiyonu tekrarladı. Yarasının temizlenmesi için bir ameliyat daha geçirip haftalarca antibiyotik tedavisi gördü. 2 yıl sonra işine dönebilen Jackie Jackson “Tırnağım tekrardan uzadı lakin parmağım üzerinden 6 yıl geçmesine karşın uyuşmuş durumda. Enfeksiyon ve ameliyat sinirlerime ziyan verdi” kelamlarıyla yaşadığı kaygıyı lisana getirdi.

KANSERDEN BİLE DAHA FAZLA CAN ALIYOR

Sepsis, Dünya Sıhhat Örgütü’nün 2018’de yayınladığı bir rapora nazaran kanser kaynaklı ölümlerden daha fazla can alıyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran de Türkiye’de sepsise bağlı vefatlar enfeksiyon kökenli ölümlerin yüzde 60’ını oluşturuyor. 13 Eylül Dünya Sepsis Günü’ne sayılı günler kala bu tehlikeye dikkat çekmek için Anestezi ve Reanimasyon Uzmanı Prof.Dr. Sibel Temür ve Dermatoloji Uzmanı Prof.Dr. Hasret Su Küçük’e ulaştık:

Dermatoloji Uzmanı Prof.Dr. Hasret Su Küçük:

Olayda bahsi geçen sporotrikoz (gül dikeni hastalığı ya da bahçıvan hastalığı) nasıl bir enfeksiyondur, nasıl bulaşır?

Sporotrikoz, sporothrix schenckii denilen bir mantar enfeksiyonudur. Bu mantar bayat yahut küflü ekmekle bira mayalamak için kullanılan maya ile alakalıdır. Küf, gül dikenlerinde, bataklık yosununda ve toprakta bulunur. Bu yüzden enfeksiyon en çok güllerle, yosunla, samanla ve toprakla uğraşan bahçıvanlarda görülür.

Diken batması, sıyrık ya da tahriş üzere durumlarda nasıl hareket etmek gerekiyor? Bilhassa toprakla, bahçe işleriyle uğraşanlarda daha sık yaşanan bu durum sepsise kadar götürebiliyor. Bu bahiste ne üzere tavsiyelerde bulunursunuz? Hangi belirtileri görünce çabucak doktora başvursunlar?

Birinci belirti morumsu sert kabarık bir nodüldür. Ekseriyetle ağrısız yahut çok az ağrılıdır. Vakit içerisinde açık bir yaraya dönüşebilir. Yıllarca güzelleşmeden kalabilir. Enfeksiyon bazen farklı hastalıklara hatta mevte dahi neden olabilir. Şayet bir diken batması yaşadıysanız ve bunun sonucunda kızarıklık ya da kabarıklık oluştuysa vakit kaybetmeden dermatoloji uzmanına başvurmak gerekir. Biyopsi ve mikrobiyolojik incelemeler sonucu teşhis konulur.

ENFEKSİYON ODAĞI TEDAVİ EDİLMEZSE SEPTİK ŞOK GELİŞEBİLİR

Anestezi ve Reanimasyon Uzmanı Prof.Dr. Sibel Temür:

Sepsis neden oluşur? Her enfeksiyonun sepsise dönme riski var mı?

Sepsis, enfeksiyon ve organ yetmezliğinin birlikteliğidir. Bedende odak olarak başlayan bir enfeksiyon tedavi edilmediğinde ilerleyerek kan sistemi ile yayılarak tüm bedeni içine alan bulgular ile çeşitli organ sistemlerinde hasarlanma organ yetmezliği tablosu oluşturabilir.

Sepsise yalnızca bağışıklığı düşük olan bireyler mi yakalanıyor yoksa sağlıklı şahıslar de bu tehlikeyle yüz yüze mi?

Bağışıklık sistemi hasarlı şahıslarda enfeksiyon odağının sistemik yayılması organ yetmezliği geliştirme riski daha yüksektir. Hemato-onkolojik hastalar, nakil hastaları, şeker hastaları, diyaliz hastaları, bağımlılar, doğum sonrası devir anneler, yenidoğan, ileri yaş, kronik hastalar riskli kümelerdir. Bununla birlikte sağlıklı şahıslarda de enfeksiyon odağı tedavi edilmediğinde enfeksiyon organ yetmezliği sepsis hatta septik şok gelişebilir.

TENEFFÜS SURATI ARTIYOR, TANSİYON DÜŞÜYOR

Sepsis hangi belirtilerle kendini gösteriyor? Bedenin olağan bir enfeksiyona verdiği reaksiyonlardan farklı olarak sepsiste neler görülebiliyor?

Sepsiste klinik ve laboratuvar bulgular ile teşhis konmaktadır. Sepsiste enfeksiyon ve organ yetmezliği bir ortadadır. Bulgularda bazen enfeksiyon bulguları bazen de organ yetmezliği bulguları daha ön planda olabilir. Enfeksiyon ön planda ise organ yetmezliğine ilişkin bulgu var mı süratle kıymetlendirilmesi gerekir.  Organ yetmezliği için süratli kıymetlendirme için quickSOFA (qSOFA: süratli ardaşık organ yetmezliği değerlendirimi) skorlaması kullanılır.

-Solunum sayısı hızlanır; olağan yetişkinde 10-12 /dakika iken 22/dakikanın üzerine çıkar.

-Sistolik kan basıncı 100mmHg’nin altına düşer.

– Şuur değişikliği gelişir.

Bu klinik bulgulardan 2’si enfeksiyon laboratuvar bulgularına eklenir.

Örneğin yaşlı bir hasta yakınları tarafından “Şuuru bozuldu” diyerek acil servise nöroloji için getirildiğinde idrar tetkikinde çıkan bilgiler olayın odak olarak idrar yolu enfeksiyonundan başladığını ve kan yolu ile sistemik enfeksiyon nörolojik sistemde organ yetmezliği oluşturduğunu görebiliyoruz. 

Enfeksiyona ilişkin klinik bulgular ateş, titreme, cilt bulguları, aritmi, ağrı üzere sistemik bulgular olabildiği üzere enfeksiyon odak noktasına ilişkin bulgular da ön planda olabiliyor. Septik şok tablosunda hastanın tansiyonunun çok düştüğü, nabzının düzensizleştiği sirkülasyonun bozularak doku oksijenlenmesinin de  hipoksi seviyesine indiğini görüyoruz.

BİLİNÇSİZ VE YANLIŞ ANTİBİYOTİK KULLANIMI ÇOK TEHLİKELİ

Sepsis nasıl tedavi ediliyor? Bilinçsiz antibiyotik kullanımının sepsis üzerinde nasıl bir tesiri var?

Sepsis ACİL tedavi gerektirir. Aktif ve erken tedavi birinci saat içinde başlanması sepsisten hastane mevt oranını %60’dan %20’ye indirmektedir. Hastanın hem klinik hem laboratuvar değerlendirmesi süratle yapılırken gerekli sıvı ve antibiyoterapisinin başlanması önceliklidir. Hastanın kan kültürüne nazaran geniş spektrum başlanan antibiyotik birkaç gün içinde daraltılarak yalnızca tespit edilebilen patojen mikroba spesifik antibiyotiğe değiştirilir. Sepsiste patojen bakteriyel, viral, mantar olabilir. Spesifik patojene yönelik antibiyoterapi çok kıymetlidir.

Maalesef ülkemiz Avrupa ülkelerini kapsayan araştırmalar da antibiyotik direnci konusunda birinci sırada yer almaktadır. Kolay viral üst teneffüs yolu hastalıklarında antiviral tesiri hiç olmayan antibakteriyel geniş spektrum antibiyotiklerin bilinçsiz kullanımı bedende direnç gelişimine neden olmaktadır. Yalnızca gereksiz kullanım değil, tıpkı vakitte antibiyotiklerin düzgün vakit aralıklarında ve faal müddette kullanılmaması da ilaca direnç oluşturuyor.

Sepsis durumunda verilen antibiyotikler bu gelişen direnç nedeni ile etkisiz kalıyor, tedavi için hasta mikroplara karşı savunmasız duruma düşüyor. Aktif antibiyotik olmadan sepsiste hayat kaybı kaçınılmazdır.

Sepsise yakalanıp atlatanlarda daha sonra ortaya çıkabilen sıhhat meseleleri var mı?

Sepsise yakalanıp ağır bakımda tedavi olanlarda taburculuk sonrası dahi birinci bir ayda %27, birinci 3 ayda %41, birinci 1 yılda %63 vefat oranı gözleniyor. Hastaların yalnızca %20’si istatistiki datalara nazaran tekrar hastane ihtiyacı olmadan sağkalım süreci gösteriyor.

Yapılan çalışmalar en gelişmiş ülkelerde bile en yüksek tekrar hastaneye yatış oranının sepsis geçiren hastalarda olduğunu gösteriyor.

SEPSİSTEN KORUNMAK İÇİN BUNLARI YAPIN

Sepsise karşı hangi tedbirlerin alınması gerekiyor?

Sepsise karşı alınacak hem kişisel hem de kitlesel önlemler kelam konusu. Bunları şöyle sıralayabiliriz:

-Bireysel hijyen ve el paklığı faal el yıkamak.

-Antibiyotiklerin yalnızca gerekli durumlarda tabip denetiminde reçete edildiği formuyla kullanılması antibiyotik direncine yol açılmaması.

-Enfeksiyonları tedbire ve denetim programlarının oluşturulması.

-Ve tabi en kıymetlisi halkın farkındalığının artırılması.